Zabawy, gry i ćwiczenia organizowane w celu rozwijania umiejętności liczenia
i operacyjnego rozumowania na poziomie konkretnym
Zabawy i zadania sprzyjające umiejętności liczenia
wykorzystanie typowych sytuacji życiowych do liczenia przedmiotów (liczenie kupionych jabłek, cukierków, grzybów w koszyku, talerzy, łyżek do obiadu, krzeseł przy stole, osób w rodzinie, książek na półce, zabawek, drzew podczas spaceru)
dziecko „uczy” liczyć misia (dorosły manipulując misiem liczy, ale liczy źle – dziecko mówi co źle zrobił miś i jak należy liczyć prawidłowo; błędy misia: przeskakuje (opuszcza) liczone przedmioty, liczy dwa razy ten sam przedmiot, zaczyna od środka i liczy ponownie policzone już przedmioty)
Dziecko musi samo zrozumieć, że:
każdy liczony przedmiot trzeba oznaczyć liczebnikiem (gest wskazywania i wypowiadany liczebnik),
w trakcie liczenia trzeba dbać o to, aby nie przeskakiwać i nie liczyć podwójnie,
liczebniki należy wymieniać w ustalonym porządku,
ostatni z wymienionych liczebników ma specjalne znaczenie, bo określa liczbę policzonych przedmiotów.
Należy tak zorganizować pracę dziecka, aby miało ono okazję do:
policzenia ułożonych w szereg przedmiotów
liczenia w jednym kierunku, a potem w drugim
liczenia przedmiotów po zmianie ich układu (i sprawdzanie, czy jest tyle samo),
liczenia przedmiotów jednorodnych i niejednorodnych lecz np. znajdujących się na wspólnym terytorium (np. zabawki na półce).
Przy ustalaniu równoliczności zbiorów (np. 5 talerzy do obiadu, 5 łyżek, 5 krzeseł), należy skłonić dziecko do stosowania dwóch metod:
ustalania czego jest więcej, a czego mniej przez policzenie przedmiotów w obu zbiorach,
ułożenie w pary, po jednym elemencie z każdego zbioru (np. jeden talerz, 1 łyżka).
gra kostkami do gry – kto ma więcej wygrywa, kto ma mniej przegrywa (trudniejszy wariant – gra dwoma kostkami, sumowanie wyników z dwóch kostek, a potem odejmowanie; do liczenia kropek używamy patyczków, kasztanów itp. lub, jeśli dziecko już potrafi, palców)
gra w bierki (można zmieniać wartości bierek)
domek z kart (na odwrocie pocztówek zapisuje się ich wartość, np. 1, 2, 3 i więcej punktów, na stosie pocztówek stawiamy domek z 5 kart; naprzemiennie wyjmuje się pocztówki, a gdy domek się przewróci, zlicza się wartość pocztówek; gdy dziecko jest na poziomie dodawania i odejmowania konkretnych przedmiotów posługujemy się patyczkami lub liczydłem)
liczenie po 10, po 100, po1000 (dziecko związuje po 10 patyczków, potem liczy dziesiątkami; następnie analogicznie po 100 i po 1000 – ułatwia to zrozumienie dziecku układu pozycyjnego liczb)
metr krawiecki jako winda (metr krawiecki jako winda domu, który ma 150 pięter, mała klamerka może służyć jako winda; gra polega na przemiennym pełnieniu funkcji windziarza i pasażera, który pragnie się zatrzymać np. na 75 piętrze, a potem jeszcze podnieść o 10 pięter wyżej lub zjechać o 26 pięter niżej; można też zatrzymywać się tylko na piętrach, które oznaczone są liczbą zawierającą cyfrę 5 itp.
Gry planszowe – układanie przepisów gier i respektowanie ich w rozgrywkach
konstruowanie gry – ściganki, np. „Gra w węża”
pierwszą grę konstruuje dorosły, tak aby pokazać dziecku na czym polega zadanie, potem już samo dziecko może konstruować kolejne gry; instrukcja : na arkuszu papieru należy narysować dużego węża, potem razem z dzieckiem odmierzyć segmenty od ogona do głowy; pionki układa się „przy ogonie”, a gra polega na ściganiu się, kto wcześniej dotrze do głowy; tę prościutką instrukcję dorosły podaję dziecku podczas rysowania planszy; pierwszy raz należy tak rzucać kostką, aby dziecko wygrało; po kilku rozgrywkach można wzbogacić przepisy i np. można grać dwiema kostkami (dziecko ma okazję do szybkiego obliczenia sumy),
konstruowanie gry opowiadania, np. „Wyścigi zajęcy do pola z kapustą”
Podobnie jak wyżej dorosły rysuje układającą się w serpentyny drogę, potem razem z dzieckiem odmierza segmenty (chodniczek) klockiem. Na początku drogi ustawia bądź rysuje dwa zające, a na końcu kapusty. Następnie należy ustalić pułapki i premie. Pułapki to np.: lisia nora – jeśli zając stanie na tym polu, to lis go zje, chyba że obejdzie łukiem lisią norę (trzeba narysować na planszy obejście), zerwany mostek na rzece – może obejść lub przeskoczyć, jeśli np. liczba wyrzuconych kropek jest 5. Premie to np. ukryta ścieżka (znacznie skraca drogę do pola kapusty) albo pole oznaczone marchewką (zajączek się pożywił, ma dużo siły i biegnie szybciej, np. skacze o 6 oczek do przodu).
gry o rozbudowanym wątku matematycznym
(gra „Zbieramy owoce w sadzie”, „Polowanie na tygrysa” („Zgadnij, o jakiej liczbie myślę?”), „Mikołaje rozdają prezenty dzieciom”, „Ile wart jest domek?”)
(dokładne opisy gier znajdują się w książkach:
„Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki” E. Gruszczyk – Kolczyńska
„Dziecięca matematyka” E. Gruszczyk – Kolczyńska, E. Zielińska
„Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania gier?” E. Gruszczyk – Kolczyńska, E. Zielińska, K. Dobosz)
Doskonalenie zdolności do precyzyjnego klasyfikowania
wspólne porządki w kuchni (garnki, talerze, artykuły spożywcze), porządkowanie szafy (układanie ubrań), układanie zabawek (po zakończeniu takiej klasyfikacji dziecko powinno słownie określić sens wprowadzonego ładu)
dobieranie kart w pary (pasujących do siebie, np. karta z kotkiem i karta z miseczką) – jeśli dziecko jest na poziomie układania par; gra w „Piotrusia”, „Memory”
układanie łańcuchów kart pasujących do siebie – jeśli dziecko jest na poziomie kolekcji
układanie domina
układanie obrazków pasujących do siebie (tworzenie opowiadania)
tworzenie zbiorów (obrazki, słowa), np. ubrania, artykuły spożywcze i sportowe
uzupełnianie brakującego elementu w zbiorze
wykluczanie elementu ze zbioru po odkryciu zasady zbudowania klasy
zabawy kartami logicznymi
zabawy w wyszukiwanie kart (próby definiowania)
zabawy z klockami logicznymi (klocki o 4 cechach dotyczących: kształtu (trójkąt, prostokąt, koło), koloru (czerwony, zielony, żółty, niebieski), wielkości (duży, mały), grubości (cienki, gruby) – badanie cech i grupowanie
definiowanie klocków wg podanych cech (kartoniki, na których są zaznaczone cechy klocków)
zabawa w „schowany klocek” (określanie cech i odgadywanie o jaki klocek chodzi)
klasyfikacja klocków ze względu na dwie i więcej cech
porządkowanie klocków za pomocą drzewka
klasyfikowanie guzików (kolor, kształt, wielkość) – ćwiczenia podobne jak przy zabawach z klockami, należy pamiętać o naprzemiennym wykonywaniu zadań – raz dziecko, raz dorosły
zabawa „Powiedz, co wybrałem” zabawa „Powiedz, co wybrałem” (spośród wielu przedmiotów zgromadzonych na stole (lub zapisanych) dziecko wybiera jeden i rysuje lub zapisuje na kartce; dorosły ma za zadanie odgadnąć o jaki przedmiot chodzi; w tym celu zadaje pytania, na które dziecko może udzielić odpowiedzi „tak” lub „nie”, np. „Czy to jest z papieru?”, „Czy to służy do pisania?” – potem zmiana ról
zabawa „O jakim zwierzątku myślę?” (reguły gry jak wyżej z tym, że odwołujemy się do wyobraźni)
Kontynuacje i przekształcenia
przekształcanie i badanie ich skutków w różnych sytuacjach życiowych
trzeba zagotować wodę na herbatę; jest nas troje, wlej do czajnika 3 takie szklanki wody (dziwimy się, że tak mało, czy na pewno wystarczy, prosimy, by dziecko to sprawdziło – dziecko przelewa)
smażenie naleśników, prucie swetra itp.,
co można zrobić z kreski, z plamy
układanie wzoru z klocków wg określonej reguły
wspólne układanie opowiadania
rozcinanie pocztówek i składanie ich
przekształcanie konstrukcji z klocków (potem powrót do kształtu pierwotnego)
Zrozumienie, że liczba elementów w zbiorze jest stała mimo zmiany ich układu
wykorzystanie codziennych sytuacji:
nakrywanie do obiadu dla określonej liczby osób – dziecko przygotowuje talerze, łyżki, widelce itd., na koniec sprawdza, czy wszystkiego jest np. po 5, bo tyle osób będzie jadło obiad
wekowanie – liczenie słoików i wieczek (dobieranie w pary)
tworzenie par przez nakładanie, np. krążków i pionków (powinno być ich dużo)
łączenie przedmiotów w pary za pomocą kresek lub strzałek; zakreślanie pętelką par
ustalanie, czy po zmianie układu przedmiotów nadal jest ich tyle samo (duża ilość przedmiotów, np. klocków czerwonych i zielonych – dziecko ustala czy jednych i drugich jest tyle samo, potem zmieniamy ułożenie tych przedmiotów i znów dziecko ustala równoliczność)
wymiana jeden do jednego (lub jeden do dwóch lub więcej)
Wyznaczanie konsekwentnych serii (szeregowanie)
wykorzystanie codziennych sytuacji (układanie garnków od największego do najmniejszego, wchodzenie i schodzenie po schodach)
układanie liści, patyczków od największego do najmniejszego lub na odwrót
układanie kawałków papieru od najjaśniejszego do najciemniejszego
układanie klocków różnej wielkości, układanie schodów z klocków
uzupełnianie brakującego elementu w szeregu
układanie trzech, czterech, pięciu brakujących elementów w szeregu przy podanym elemencie pierwszym i ostatnim
wyszukiwanie klocka większego (mniejszego) od tego, który jest w dłoni
określanie wieku w rodzinie – od najstarszego do najmłodszego (potem określanie kto jest starszy, młodszy)
zabawa „kartofel” – łączenie liczb w taki sposób, że każda następna jest, np. o 1 większa od poprzedniej; warunek – linie łączące liczby nie mogą się przecinać
Mierzenie – stałość długości przy obserwowanych przekształceniach
porównywanie różnych przedmiotów (krzeseł, garnków, drzew, długości ławek w parku, także z użyciem jakiejś miary, np. kijka)
oznaczanie wzrostu dziecka na „miarce”
przekształcanie pasków folii lub papieru (2 paski folii, papieru tej samej długości, jeden zwijamy (składamy w harmonijkę) i pytamy, czy te dwa paski są tej samej długości, dziecko może rozwinąć ten zwinięty pasek, możemy mu wskazać, że może rozwinąć i sprawdzić, porównać)
zadania ze sznurkiem (zasada podobna jak wyżej; z jednego kawałka sznurka robimy np. kokardkę i pytamy dziecko, czy nadal te dwa kawałki sznurka mają tę samą długość)
zadania z patyczkami (16 patyczków; 8 układamy w szereg; drugie 8 w linię łamaną; pytamy dziecko czy te dwa szeregi są tej samej długości)
mierzenie krokami
prezentacja narzędzi do mierzenia (centymetr, metr stolarski, taśma miernicza, linijka)
Stałość wielkości ciągłych: masa – tworzywo – płyny
zajęcia w kuchni – np. robienie makaronu z ciasta, pieczenie faworków, pączków
zabawa w piekarza – 2 kule z ciasta (może być masa solna, ciastolina, plastelina); z jednej kuli dziecko robi bagietkę – porównuje kulę i bagietkę, zastanawia się, czy w kuli i w bagietce jest tyle samo ciasta; potem robi placek, kilka bułeczek itp.
przelewanie mleka – 2 takie same szklanki z jednakową ilością mleka; potem dziecko przelewa mleko z jednej szklanki do innych pojemników (wysokich, płaskich)
zabawa „Przyjęcie u misia” (ustalanie uczestników przyjęcia, jadłospisu, „przygotowywanie” potraw – dzielenie całości na określoną liczbę dzieci, formowanie „różności” z jednakowych kawałków, przelewanie płynu do małych naczyń, przyporządkowanie jeden do jednego w trakcie nakrywania do stołu
Różnicowanie zmian zachodzących w czasie; wprowadzenie do pomiaru czasu
kalendarz zdarzeń (przygotować paski papieru o szerokości 30 cm, każdy podzielić na 7 pól, w każdym polu wpisać u góry nazwę tygodnia; w poszczególnych dniach dziecko będzie rysowało to, co dla niego w danym dniu było ważne; taki kalendarz zdarzeń trzeba prowadzić przez kilka tygodni; określanie zdarzeń: to miało miejsce wczoraj, a to przedwczoraj, a jutro pojedziemy do babci, za 2 tygodnie będą wakacje itp.)
badanie, ile czasu trwają różne czynności (np. jak długo trwa jedzenie śniadania, kąpiel, film dla dzieci, sprzątanie)
rozpoznawanie czasu na zegarze
ćwiczenia w obliczaniu czasu
Pracując z dzieckiem należy pamiętać o następujących zasadach:
Pozwalamy dziecku na samodzielną działalność
Jeżeli poziom wykonywania przez dziecko określonych czynności daleki jest od oczekiwanego, dorosły pomaga dziecku lub sam wykonuje czynność dostarczając wzoru zachowania
Nie wyjaśniamy, nie formułujemy uogólnień, lecz tak kierujemy rozmową (pytania, wątpliwości, zastanawianie się itp.), aby dziecko samo dostrzegło daną prawidłowość, a potem opowiedziało o swoich spostrzeżeniach
Opracowanie: pedagog PPP w Gorlicach mgr Agnieszka Załęska na podstawie książek autorstwa E. Gruszczyk – Kolczyńskiej, E. Zielińskiej, K. Dobosz
PAGE
PAGE 2